Uluslararası Enerji Ajansı (IEA), jeopolitik gerilimler, kırılgan enerji piyasaları ortamında, ekonomilerdeki ve enerji kullanımındaki yapısal değişimlerin dünyanın artan enerji talebini karşılama biçimini nasıl değiştirdiğini mercek altına aldı.
IEA'nın yeni Dünya Enerji Görünümü 2023 (World Energy Outlook 2023) raporuna göre, bugün yapılmakta olan büyük değişimler, on yılın sonunda oldukça farklı bir küresel enerji sistemiyle sonuçlanacak. Güneş, rüzgar, elektrikli arabalar ve ısı pompaları gibi temiz enerji teknolojilerinin olağanüstü yükselişi, fabrikalardan araçlara, ev aletlerinden ısıtma sistemlerine kadar her şeye enerji verme şeklimizi yeniden şekillendiriyor.
Enerji analizi ve projeksiyonlarının en güvenilir küresel kaynağı olan Dünya Enerji Görünümü'nün (WEO) son baskısı, 2030'da temiz teknolojilerin bugüne göre çok daha büyük bir rol oynayacağı bir enerji sistemini tanımlıyor. Solar PV, şu anda tüm ABD enerji sisteminin ürettiğinden daha fazla elektrik üretiyor; yenilenebilir enerjinin küresel elektrik karışımındaki payı bugün yaklaşık %30'dan %50'ye yaklaştı; ısı pompaları ve diğer elektrikli ısıtma sistemleri dünya çapında fosil yakıtlı kazanlardan daha fazla satılıyor; ve yeni offshore rüzgar projelerine, yeni kömür ve gazla çalışan enerji santrallerine göre üç kat daha fazla yatırım yapılıyor.
Küresel ısınmayı 1,5 °C ile sınırlama hedefini canlı tutmak için daha da güçlü önlemlere ihtiyaç duyulacak
Bu artışlar dünyadaki hükümetlerin mevcut politikalarına dayandırılıyor.
Ülkeler ulusal enerji ve iklim taahhütlerini zamanında ve eksiksiz olarak yerine getirirlerse temiz enerjideki ilerleme daha da hızlı bir şekilde gelişme gösterecek.
Ancak küresel ısınmayı 1,5 °C ile sınırlama hedefini canlı tutmak için daha da güçlü önlemlere ihtiyaç duyulacak.
Temiz enerji teknolojilerinin ardındaki artan ivmenin ve dünyadaki yapısal ekonomik değişimlerin birleşimi, fosil yakıtlar için büyük etkilere sahip, küresel kömür, petrol ve doğal gaz talebindeki zirvelerin tümü bu on yılda görülebilir. Bu da bugünün politika ayarlarına dayalı bir WEO senaryosunda ilk kez gerçekleşiyor. Bu senaryoya göre onlarca yıldır % 80 civarında sıkışmış olan fosil yakıtların küresel enerji arzındaki payı 2030 yılına kadar % 73’e düşerken; küresel enerjiyle ilgili karbondioksit (CO2) emisyonları 2025 yılına kadar zirve yapacak.
''Temiz enerjiye geçiş dünya çapında gerçekleşiyor ve durdurulamaz''
IEA İcra Direktörü Dr. Fatih Birol, “Temiz enerjiye geçiş dünya çapında gerçekleşiyor ve durdurulamaz. Bu bir 'eğer' meselesi değil, mesele sadece 'ne kadar yakında' meselesi ve ne kadar erken olursa hepimiz için o kadar iyi” dedi. Hükümetlerin, şirketlerin ve yatırımcıların temiz enerji geçişlerini engellemek yerine arkasında durmaları gerekiyor. Yeni endüstriyel fırsatlar ve işler, daha fazla enerji güvenliği, daha temiz hava, evrensel enerji erişimi ve herkes için daha güvenli bir iklim gibi muazzam faydalar sunuluyor. Günümüzde geleneksel enerji piyasalarında süregelen gerginlikler ve dalgalanmalar dikkate alındığında, petrol ve gazın dünyanın enerji ve iklim geleceği için güvenli veya emniyetli seçimleri temsil ettiği iddiaları her zamankinden daha zayıf görünüyor.”dedi.
Mevcut durumda, fosil yakıtlara olan talebin, Paris Anlaşması'nın ortalama küresel sıcaklıklardaki artışı 1,5 °C ile sınırlandırma hedefine ulaşılamayacak kadar yüksek kalması bekleniyor. Bu, yalnızca bir yıl boyunca rekor kıran sıcaklıkların ardından iklim etkilerinin kötüleşmesi riskiyle kalmıyor, aynı zamanda daha az aşırı hava olaylarıyla daha serin bir dünya için inşa edilen enerji sisteminin güvenliğini de zayıflatıyor. Emisyon eğrisini 1,5 °C ile tutarlı bir yola doğru getirmek hâlâ mümkün ancak çok zor. Hareketsizliğin maliyeti çok büyük olabilir: Bugünün politika ayarlarına dayalı etkileyici temiz enerji büyümesine rağmen, küresel emisyonlar bu yüzyılda küresel ortalama sıcaklıkları yaklaşık 2,4 °C kadar yükseltecek.
WEO -2023, dünyayı 2030 yılına kadar yoluna sokmak için beş temel prensipten oluşan ve aynı zamanda başarılı bir COP28 iklim değişikliği konferansının temelini de oluşturabilecek küresel bir strateji önermekte. Bunlar:Küresel yenilenebilir kapasitenin üç katına çıkarılması; enerji verimliliği iyileştirme oranının iki katına çıkarılması; fosil yakıt operasyonlarından kaynaklanan metan emisyonlarının %75 oranında azaltılması; yükselen ve gelişmekte olan ekonomilerde temiz enerji yatırımlarını üç katına çıkaracak yenilikçi, büyük ölçekli finansman mekanizmaları; ve fosil yakıtların kullanımında düzenli bir düşüş sağlanmasına yönelik tedbirler; buna, azaltılmamış kömür yakıtlı enerji santrallerine yönelik yeni onayların sona erdirilmesi de dahil.
''Temiz enerji geçişini hızlandırmak için uluslararası işbirliği hayati önem taşıyor''
Fatih Birol, "Her ülkenin kendi yolunu bulması gerekiyor, ancak temiz enerji geçişini hızlandırmak için uluslararası işbirliği hayati önem taşıyor" dedi. “Özellikle emisyonların azalma hızı büyük ölçüde dünyanın hızla büyüyen ekonomilerinden gelen artan enerji talebini karşılamak için sürdürülebilir çözümleri finanse etme yeteneğimize bağlı olacaktır. Bütün bunlar, işbirliği ve işbirliğinden geri adım atmanın değil, iki katına çıkarmanın hayati önemine işaret ediyor.”
Orta Doğu'da artan jeopolitik gerilimlerin dikkatleri bir kez daha enerji güvenliği kaygılarına yönelttiği ve birçok ülkenin hâlâ geçen yıl patlak veren küresel enerji krizinin etkileriyle mücadele ettiği bir dönemde, WEO -2023 enerji kaynaklarının gelişen kapsamını inceliyor. Orta Doğu'daki endişe verici durum, IEA'nın kurulmasına yol açan petrol şokundan 50 yıl sonra ortaya çıkıyor, enflasyonun ve yüksek borçlanma maliyetlerinin etkilerini hisseden istikrarsız küresel ekonomi için daha fazla belirsizlik yaratıyor.
WEO -2023, küresel enerji krizinden özellikle sert bir şekilde etkilenen küresel enerji piyasalarının bir alanında baskıların birkaç yıl içinde hafifleyeceğini vurguluyor. Doğal gaz piyasaları, Rusya'nın Avrupa'ya olan arzı kesmesinin ardından güvenlik ve fiyat artışlarına ilişkin korkuların hakimiyetindeydi ve piyasa dengeleri istikrarsızlığını sürdürdü. Ancak 2025'ten itibaren devreye girecek yeni sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) projelerinde benzeri görülmemiş bir artışın, 2030 yılına kadar yılda 250 milyar metreküpten fazla yeni kapasite eklemesi bekleniyor; bu, günümüzün toplam küresel LNG arzının yaklaşık %45'ine denk geliyor.
Kapasitedeki güçlü artış, fiyatları ve gaz arzı endişelerini hafifletecek, ancak aynı zamanda küresel gaz talebindeki büyümenin, gaz piyasalarının genişlemenin “altın çağı” olan 2010'lardan bu yana önemli ölçüde yavaşladığı göz önüne alındığında, arz fazlası yaratma riski de taşıyor. Sonuç olarak Rusya'nın müşteri tabanını genişletme fırsatı çok sınırlı olacak. 2021'de %30 olan uluslararası ticarete konu gaz payının 2030 yılına kadar bu oranın yarısına düşmesi bekleniyor.
WEO -2023, önümüzdeki yıllarda enerji piyasaları için önemli bir değişkeni ayrıntılı olarak ele alıyor. Küresel enerji trendleri üzerinde büyük bir etkiye sahip olan Çin, ekonomisinin yavaşlaması ve yapısal değişimlere uğraması nedeniyle büyük bir değişim yaşıyor. Rapor, Çin'in toplam enerji talebinin bu on yılın ortalarında zirveye ulaşacağını, temiz enerjide devam eden dinamik büyümenin ülkenin fosil yakıt talebini ve emisyonlarını azaltacağını öngörüyor.
Bu yılın WEO'su aynı zamanda bu on yılda solar PV'nin daha güçlü büyüme potansiyelini de araştırıyor.
Yenilenebilir enerjinin, mevcut politika ayarlarına göre 2030 yılına kadar yeni enerji üretim kapasitesinin %80'ine katkıda bulunacağı öngörülüyor ve bu büyümenin yarısından fazlası yalnızca güneş enerjisiyle sağlanacak.
Ancak WEO analizine göre bu senaryo, güneş enerjisi potansiyelinin yalnızca bir kısmını hesaba katıyor . On yılın sonunda dünyanın yılda 1.200 gigawatt'tan (GW) fazla güneş paneli üretim kapasitesine sahip olması bekleniyor, ancak 2030'da gerçekte yalnızca 500 GW'ın konuşlandırılması öngörülüyor. On yılın sonuna kadar 800 GW'lık yeni güneş PV kapasitesinin artması, bugünün politika ayarlarına dayalı bir senaryoya kıyasla 2030'da Çin'de kömür yakıtlı enerji üretiminde %20 daha azalmaya yol açacak. Latin Amerika, Afrika, Güneydoğu Asya ve Orta Doğu'da kömür ve doğal gazdan elektrik üretimi dörtte bir oranında daha düşük olacaktır.
Enerji verimliliğine yapılan yatırım tüm zamanların en yüksek seviyesinde
Raporda ayrıca enerji verimliliğine yapılan yatırımın tüm zamanların en yüksek seviyesinde olduğu belirtilirken, artan enerji verimliliğinin çok sayıda sosyal ve ekonomik faydaya sahip olduğu ve AB'nin RePowerEU planı gibi etkili hükümet politikalarının hayati önem taşıdığı da kabul edildi.
Dubai'de gerçekleştirilen COP28 zirvesinde ise binalar ve evler alanlarında enerji verimliliği ile çözüm ve taahhütler ele alındı; finansman, teknoloji, iş gücü ve tüketici motivasyonları gibi temel unsurlar ele alındı. Devam eden küresel enerji kriziyle mücadelede enerji verimliliği ve dijitalleşmenin oynadığı kritik roller yeniden doğrulandı. IEA artık hükümetlere enerji geçişinde yardımcı olmak için politikası güncellerken, tartışmalar aynı zamanda Versailles 10×10 Eylemleriyle de sonuçlandı . 10 eylem: Tüketimi dijitalleştirin, ölçün ve teşhis edin; Farkındalık ve bilgiyi paylaşmaya devam edin; Geçişi mümkün kılmak için beceri geliştirmek, yeniden beceri kazandırmak ve kaynakları artırmak; Tasarımcılar ve mimarlar için toplam sahip olma maliyetini tasarlayın ve buna karar verin; Yeşil sermaye harcamaları (CAPEX) arasındaki finansman açığını kapatın ve kahverengi işletme harcamalarından tasarruf edin; Hükümet binalarını ve altyapısını rol model olarak kullanın; “Sonuca dayalı” teşviklerin kullanılması da dahil olmak üzere alımı teşvik etmenin ayrıcalıklı yolları; Özellikle sanayi için yenilenebilir kaynaklara daha hızlı erişim sağlamak amacıyla iletim hatlarını daha hızlı ekleyerek şebekeyi güçlendirin; Mevcut teknolojiyi ve en ucuz çözümleri kullanarak büyük riskli kalemlere öncelik vermek; Ve net sıfır yeni yapılar için mevcut teknolojiden yararlanarak yeni net sıfırı inşa etmek.
